Program edukacyjno – terapeutyczny dziecka z mutyzmem wybiórczym WstępPotrzeba komunikowania się z otoczeniem jest bez wątpienia jedną z najważniejszych potrzeb psychicznych człowieka. Komunikacja jest kluczem do poznawania siebie i otaczającej rzeczywistości społecznej, do umysłowego uporządkowania świata poprzez nazywanie przedmiotów, zjawisk, zdarzeń, określanie ich cech i relacji zachodzących między nimi. Umiejętność porozumiewania się z innymi jest źródłem odkrywania i wypróbowywania swoich umiejętności wywierania wpływu na otoczenie, jest to także jeden z podstawowych wyznaczników rozwoju psychicznego. Wreszcie stanowi główny środek wymiany informacji między ludźmi. Dzięki rozumieniu mowy dziecko poznaje otaczający świat, a dzięki umiejętności przekazywania informacji w sposób werbalny lub pozawerbalny potrafi wyrazić swoje uczucia, spostrzeżenia i pragnienia. Program edukacyjno-terapeutyczny dla dziecka z mutyzmem wybiórczym przeznaczony dla uczennicy pierwszej klasy edukacji wczesnoszkolnej szkoły podstawowej w Stasinie. Idea wiodąca programu Komunikacja werbalna, jest najważniejszym sposobem porozumiewania się ludzi. Jest to zjawisko wyłącznie ludzkie i jest ono bardzo złożone. Dlatego w procesie tym pojawia się wiele patologii. Mutyzm wybiórczy polega na zaniku mowy występującym w niektórych sytuacjach. Zaburzenie nie jest związane z uszkodzeniami narządów mowy. To fobia społeczna, powodująca lęk przed rozmowami z nieznajomymi. Ważnym celem pracy z osobami dotkniętymi mutyzmem wybiórczym jest więc kształtowanie postawy komunikacyjnej poprzez wybór bądź opracowanie dróg porozumiewania się z nimi. Chodzi tu o znalezienie sposobów, które pozwoliłyby im uniknąć izolacji spowodowanej dolegliwością. Poznanie specyfiki zaburzeń ucznia z mutyzmem, wczesna diagnoza, zaplanowanie i podjęcie podstawowych form pomocy terapeutycznej to najważniejsze czynniki warunkujące prawidłowy start szkolny dziecka rzutujący na jego przyszłe życie. Charakterystyka odbiorcy programu Program przeznaczony jest dla uczennicy klasy pierwszej szkoły podstawowej, ***urodzonej ***r. Nauczycielka oddziału przedszkolnego zauważyła u ***duże trudności w komunikowaniu się z rówieśnikami. Dziewczynka w ciągu całego roku szkolnego 2009/2210 nie nawiązała kontaktu słownego z dziećmi ani nauczycielkami. Logopeda z Poradni Psychologiczno- Pedagogicznej nr ***prowadząca logopedyczne badania przesiewowe wśród uczniów klasy „O” w Szkole Podstawowej w ***rozpoznała u ***mutyzm wybiórczy. Dziewczynka trudno adoptuje się do nowych sytuacji, zwłaszcza nowych grup dzieci, jest napięta, onieśmielona i mało spontaniczna w kontaktach z osobami dorosłymi (osobami, których nie zna). Dziewczynka rozmawia jedynie w domu, ze swoimi rodzicami i to tylko wówczas, gdy w pobliżu nie ma obcych ludzi. Rodzice twierdzą, że w domu rodzinnym dziecko jest gadatliwe, głośne, zabawne i bardzo uparte. W szkole ***uśmiecha się do wszystkich jednak nie próbuje się komunikować w inny sposób. Stwierdzono ,że dziewczynka osiągnęła gotowość do podjęcia nauki w szkole rodzinna: Rodzina pełna, prawidłowo funkcjonująca. Uczennica jest jedynaczką. Jest w pełni akceptowana przez rodziców. Dziewczynka ma swój pokój, gdzie zgromadzone są jej ulubione przedmioty. Rodzice są zainteresowani postępami i trudnościami w edukacji i terapii córki. Angażują się w życie szkoły i klasy. Charakterystyka dziecka z objawami mutyzmu Mutyzm – zahamowanie wypowiadania się zarówno spontanicznego,jak i w odpowiedzi na pytania przy braku uszkodzenia jakiejkolwiek ze struktur biorącej udział w tej selektywny jest rodzajem fobii. Dziecko umie mówić normalnie i chce mówić, ale często nie jest w nie udało się zidentyfikować jednego czynnika, który prowadzi do powstania mutyzmu, ale czynniki emocjonalne, psychologiczne i społeczne wpływają na rozwój syndromu. Do niedawna przypuszczano, że dzieci z mutyzmem miały tendencję do manipulacji lub łatwo popadały w złość. Najnowsze badania wykazały jednak, że schorzenie ma związek z pojawieniem się uczucia lęku przed kontaktami interpersonalnymi. Dla dzieci z mutyzmem selektywnym potrzeba kontaktów społecznych czy komunikowania się jest powiązana z poważnym lękiem, co łączy się z nieprzyjemnymi uczuciami, takimi jak dyskomfort, strach, mdłości, w przypadku konieczności komunikacji z osobami spoza najbliższej rodziny. Dzieci unikają tych nieprzyjemnych odczuć poprzez pozostawanie w wybiórczy najczęściej pojawia się w dzieciństwie, między trzecim a szóstym rokiem życia. U trzy-, czterolatków mutyzm mylony jest z autyzmem, gdyż dzieci te, podobnie jak autystyczne wolą spędzać czas samodzielnie niż z rówieśnikami, mało się uśmiechają, nie zachowują się spontanicznie i unikają kontaktu wzrokowego Uczniowie z mutyzmem są postrzegani jako uparci, skrajnie nieśmiali. Dzieci z mutyzmem w domu nie mają większych kłopotów z mówieniem. W kontaktach z obcymi milkną. Dzieci takie przejawiają dwa skrajne zachowania. W szkole są ciche, spokojne. W domu bywają nadpobudliwe, niegrzeczne, nie reagują na prośby i polecenia rodziców. Zanim rodzice czy nauczyciele zorientują się, że takie problemy są związane z zaburzeniami psychicznymi, stan się może pogłębić. Wtedy może dojść do mutyzmu wtórnego, czyli trwałej tendencji do nie mówienia. Warunki wdrożenia programu Program przeznaczony dla uczennicy ze zdiagnozowanym mutyzmem wybiórczym***.Miejscem wdrożenia programu: – Szkoła Podstawowa***.Etap edukacji: pierwsza klasa edukacji odbywać się będą w szkole. W celu zwiększenia efektywności oddziaływań pedagogicznych, służących usprawnianiu mowy zalecana jest realizacja następujących czynności:– dokonywanie wnikliwej, systematycznej obserwacji dziecka – rozpoznawanie reakcji w różnych sytuacjach społecznych;– wdrażanie do umiejętności odczytywania zachowań dziecka w kategoriach komunikatu;– nawiązywanie różnego rodzaju bliskiego kontaktu nauczyciela z uczniem– dostosować się do dziecka, a nie ono do nas, zanim wypracujemy wspólne dla obu stron tempo pracy– zapewnienie dziecku możliwości dokonania wyboru– zapoznanie osób z najbliższego otoczenia (tzn. rodzina, rówieśnicy, nauczyciele) z systemem komunikacji dziecka w szkole– stosowanie wzmocnień pozytywnych wobec wszelkich przejawów zachowań komunikacyjnych dziecka. 1. Cele programu Cele ogólne: zgodne z podstawą programową i misją szkołyCel główny:– Zwiększenie pewności siebie oraz uwolnienie dziecka od lęku przed mówieniem w celu nawiązania kontaktu werbalnego z otoczeniemCele szczegółowe:– Dążenie do przełamania bariery w porozumiewaniu się– Kształtowanie umiejętności nawiązywania kontaktów z rówieśnikamii nauczycielem – Stwarzanie sytuacji w których dziecko siebie akceptuje– Dążenie do samodzielnego inicjowania kontaktów przez uczennicę 2. Założenia programowe Program ten jest adresowany do dziecka z mutyzmem i ma na celu, poprzez zawarte w nim treści, rozwijanie sfery emocjonalnej, która w wypadku mutyzmu jest szczególnie zaburzona. Zawiera on propozycje ćwiczeń i środków dydaktycznych, które można zastosować nie tylko podczas terapii indywidualnej, prowadzonej w szkole , ale również podczas zajęć zespołowych. Program edukacyjno-terapeutyczny dziecka z mutyzmem wybiórczym realizowany będzie podczas zajęć lekcyjnych w klasie I, i będzie stanowił wycinek wielokierunkowej stymulacji rozwoju mowy uczennicy z mutyzmem wybiórczym. Przewiduje dostosowanie treści, form i metod prowadzonych zajęć do indywidualnych potrzeb, możliwości dziecka. Zakłada szeroką współpracę w zakresie wspomagania rozwoju mowy, istotnym elementem programu jest więc zaangażowanie w jego realizację osób z najbliższego środowiska dziecka. 3. Treści kształcenia Treści dydaktyczne i wychowawcze z poszczególnych edukacji na pierwszym etapie kształcenia realizowane będą zgodnie z obowiązującą podstawą programową, rozszerzone dodatkowo elementami terapii odpowiedniej w pracy z dzieckiem mutystycznym. Treści terapeutyczne „Programu edukacyjno-terapeutyczny dla dziecka z mutyzmem wybiórczym”:I. Wzbudzanie motywacji do komunikowania Komunikowanie się na wszystkich dostępnych poziomach:– oddech– postawa ciała– wyraz oczu– gestykulacja– mimika– mowa2. Przekonanie dziecka o sprawczości jego komunikatów. II. Poszukiwanie optymalnej dla dziecka drogi – sposobu komunikowania się z otoczeniem. 1. Nadawanie informacji:sygnalizowanie, czyli przekazywanie informacji o swych potrzebach drogą komunikatów pozawerbalnych i werbalnychprzekazywanie informacji o stanach emocjonalnychprzekazywanie komunikatów w określonych sytuacjachuczenie się znaczenia własnych zachowań – sygnałów– przezwyciężanie lęku komunikacji2. Odbieranie informacji:odbiór sygnałów:odbiór bodźcówrozumienie dotyku, mimiki, gestusłuchanie:słuchanie i wykonywanie prostych poleceńreagowanie na polecenia nauczyciela poprzez wykonywanie zadań dydaktycznych III. Uczenie prowadzenia dialogu w interakcji:dziecko – nauczycielnauczyciel – dzieckodziecko – dziecko IV. Jednocześnie z rozwojem umiejętności komunikacyjnych prowadzić należy ćwiczenia doskonalące aparat Sposoby osiągania celów Realizację celów związanych z usprawnianiem komunikacji ściśle wyznacza poziom porozumiewania się dziecka. W rozwoju dziecka mutystycznego, przyjmując za kryterium jego adaptację i możliwości komunikacji, można wyodrębnić następujące poziomy terapii:1. Bierna obserwacja Rozpoznawanie reakcji niewerbalnych umożliwiających porozumiewanie się nauczyciela z uczennicą (ruchy głową, mimika twarzy).3. Indywidualne rozmowy nauczyciela z matką w obecności dziewczynki. Nauczyciel nie zwraca się bezpośrednio do Nagranie na kasetę magnetofonową (w domu) fragmentu czytanego przez ***opowiadania.– Odtworzenie nagrania w klasie wśród innych również przygotowanych przez dzieci w domu -próba odgadnięcia po głosach autorów nagrań.– Publiczne ujawnienie właściciela głosu (dotąd nieznanego nikomu).5. Zabawy Król ciszy?, Jaki to dźwięk? Indywidualna praca z nauczycielem7. Poszerzanie kręgu osób podczas indywidualnych spotkań z dziewczynką– Wprowadzanie w klasie ćwiczeń grupowych, zmniejszenie napięcia psychicznego, przełamanie onieśmielenia dziecka, budowanie zaufania do innych i wzajemne poznawanie się Włączanie dziewczynki we wszelkiego rodzaju aktywności artystycznej:a) prace koła tanecznego, muzycznego, plastycznego, teatralnegob) występowanie na uroczystościach szkolnych9. Dbanie o dobrą, bezpieczną atmosferę podczas lekcji, redukować napięcia, uruchamiać zablokowane emocje przez śmiech i mądre stosowanie humoru . Aby osiągnąć ten cel warto też w czasie lekcji wykonywać ćwiczenia rozluźniające np. ruchy naprzemienne wg metody P. Dennisona, ćwiczenia W. Sherbourne czy proste, nieforsujące ćwiczenia Postępowanie z uczennicą w kontaktach werbalnych w umiarkowanym tempie, stosując zasadę „nic na siłę” i „małych kroków”. Najważniejsze, aby dziecko nie bało się nowych wyzwań i Traktowanie uczennicy jak innych dzieci, z uwzględnieniem jej Włączanie dziewczynki w uroczystości Stałe monitorowanie zachowań dziewczynki, kontakt z rodzicami, logopedą, poradnią prowadzącą terapię Opis założonych osiągnięć i zmian w komunikacji uczennicyOsiągnięcia uczennicy w pierwszym poziomie nauczania, określa podstawa programowa wprowadzona rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej , w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. z dnia 15 stycznia 2009. Nr szczegółowych osiągnięć dydaktycznych z poszczególnych edukacji zawarty jest w „Programie nauczania edukacji wczesnoszkolnej” wydawnictwa działania terapeutyczne mają na celu usprawnienie komunikacji pozawerbalnej i werbalnej dziecka w środowisku i formy pracy Metody stosowane celem usprawniania komunikacji można podzielić na:I. Metody logopedyczneII. Metody związane z komunikację niewerbalną (np. gestykulacja, gest potakiwania lub zaprzeczenia, wyraz twarzy, oczu itp.).III. Komputerowe wspomaganie rozwoju mowyIV. Etapy oddziaływania terapeutycznego wg A. Herzyk I. Metody logopedyczne dają możliwość stosowania w pracy nie tylko różnych metod, ale również ich własnych modyfikacji i to na różnych etapach pracy nawet z tym samym Ćwiczenia logopedyczne wspomagające rozwój mowy:Ćwiczenia oddechowe – ćwiczenia oddechowe mają na celu pogłębienie oddechu, rozruszanie przepony, wydłużenie fazy wydechowej.– dmuchanie baniek mydlanych– dmuchanie na papierki i waciki przez słomkę– dmuchanie na płomień świecy, na piłeczkę pingpongową,– dmuchanie w balonikĆwiczenia słuchowe- w celu usprawnienia analizy i syntezy– zabawy rymami– zabawy sylabami i głoskami (wyklaskiwanie słów sylabami, układanie z patyczków i kolorowych nakrywek schematu wyrazu, zdania. Budowanie wyrazów i zdań kolorowych nakrywek i liter. Czytanie sylab, wyrazów i zdań ruchem warg-bezgłośnie i szeptem)-zabawy wyrazami przy muzyce-powtarzanie po nauczycielu wyrazów ,zdań- poruszając ustami bezgłośnie, szeptemĆwiczenia morfologiczne– (Przeliczanie wyrazów w zdaniach. Tworzenie nowych słów przez dodawanie fragmentów. Szukanie ukrytych słów) III. Metody związane z komunikacją wspomagającąKomunikacja wspomagającaJęzyk gestówKomputerowe wspomaganie rozwoju mowyTerapeutyczne wspomaganie mowy wg. A HerzykFormy pracy: indywidualna i grupowa. Zasady pracy terapeutycznej związanej z usprawnianiem mowyProponowane metody posiadają własną specyfikę i uwzględniają określony sposób postępowania. Wspólne dla nich jest to, że wszystkie one prowadzone będą w formie zabaw i podporządkowane zostaną wspólnym zasadom, do których należy:1. Zasada systematyczności i rytmiczności2. Zasada stopniowania trudności3. Zasada utrwalania4. Zasada indywidualizacji5. Zasada aktywnego i świadomego udziału6. Zasada polisensoryczności działań7. Zasada kształtowania prawidłowych postaw emocjonalno-osobowościowych kryteriów oceny i metod sprawdzania osiągnięć uczniaW kształceniu zintegrowanym obowiązującym sposobem oceniana jest ocena opisowa. W trakcie pracy z uczennicą ocenie poddawany będzie wkład pracy, jaki dziecko włożyło w jego ewaluacji wdrażanych działań i osiągnięć uczennicy służyć będą:Diagnoza wstępna przeprowadzona przez nauczyciela klasy przedszkolnej– wywiad z rodzicami– ankieta do rodziców– arkusze diagnozy oceniające gotowość szkolną dziecka– testy osiągnięć ucznia– obserwacja zachowań dziewczynki– analiza współpracy uczennicy w grupieProgram stymulacji rozwoju mowy dla dziecka z mutyzmem wybiórczym jest programem ramowym i celu dokonania ewaluacji niniejszego programu najbardziej miarodajna będzie reakcja werbalna dziecka na zamierzone działania informacje zwrotne pozwolą na określenie jego przydatności w codziennej pracy nauczycieli oraz na wprowadzenie ewentualnych zmian programowych (Edyta Strug, 2012). Bibliografia: 1. Florek – Moskal M., Epidemia milczenia, „Wprost”, 2006, nr 252. Stolarczyk Ewa.,Gra w kolory” –program Nauczania edukacji wczesnoszkolnej,Warszawa 20103. Herzyk A., Afazja i mutyzm dziecięcy. Wybrane zagadnienia diagnozy i terapii, Lublin 19924. Minczakiewicz E., Mowa – rozwój, zaburzenia, terapia, Kraków 19975. Stolarczyk Ewa.,Gra w kolory” –program Nauczania edukacji wczesnoszkolnej,Warszawa 20106. Styczek I., Logopedia, Warszawa 19837. źródło: